Bij het Scheepvaartmuseum te Amsterdam kreeg ik de journalen van Kapitein Brouwer ter inzage. Dat was prachtig want ik was nieuwsgierig hoe Jan Rinse de geboorte van zijn zoon en het overlijden van vrouw en kind had weergegeven.
Dit journaal van 1873/1874 bestaat uit verschillende delen. De delen corresponderen met de verschillende fasen van de reis. Het eerste deel bevat het onderhoud en het laden in de haven van Amsterdam en Nieuwediep, in het Haven Journaal.
De journaals zijn geschreven in een lastig te lezen handschrift, en bestaan uit korte aantekeningen, zonder interpunctie en ze bevatten nogal wat termen uit het zeemans-jargon. Kortom de transcriptie is hier en daar een gok.
Nadat het schip [de Henriëtta] in Augustus was gekoperd [voorzien van een nieuwe geel koperen huid] werd hetzelve in het O.D. [Oosterdok] beladen met stuksgoed en monsterden den 10 October de Equipage als volgt
de equipage
Jammer is natuurlijk dat de passagiers die op deze reis mee gingen, nergens in de journaals met name genoemd worden. Immers de kapitein nam zijn vrouw en dochtertje mee.
Kapitein Brouwer vervolgt:
14 Gingen onder stoom tot Alkmaar twee sjouwers in dienst Mink loods
15 Nieuwediep voor de sluis vast door de vele schepen
16 haalden in de buitenhaven Ran a/b als loods
17 Laden nog eenige lading soms mooy weer soms harde storm
van het ZW & WZW en dik van regen schipper Drost
lag ons langszijde de Bootsman dagelijks dronken
24 NO gingen naar zee J. Ran land Kenner voor 46 & achter 51 Palm
etc etc (stuurden langs de kust bootsman nog dronken)
Enfin, de Henriëtta kwam op zee en kon alle loodsen achter zich laten. Blijkbaar gaf bootsman Liedtke wat problemen door zijn voortdurende dronkenschap. (bron van de afbeelding)
Het volgende deel van het journaal is getiteld:
Zeilende in de Kanaal en de Noord Atlantische Oceaan November
De opzet is dan verder grofweg dat in het boek de linker pagina technische gegevens bevat in de vorm van peilingen en metingen, en de rechter pagina heeft dan als titel
Aanmerkingen en Voorvallen
en dat is interessant als we de reis willen volgen. Met name als het gaat over de mensen aan boord, maar op de rechter pagina’s staan toch voornamelijk meteorologische waarnemingen, en waarnemingen van schepen die in de buurt varen.
Vliegende buien en regens hooge wilde zee,
zo begon het en dat type weer zou lang aanhouden; arme passagiers…..
Het volgende deel van het journaal gaat over
De Atlantische Oceaan en de Indische zee
Aanneemende koelte dik verstopt van regen hooge zee
Hooge wilde zee Zeer veel water over dek Zeer zwaar werkend
Stijve koelte Zitten lijzeils een schip van top
Ligte koelte Een schip ligt dichtbij
etc etc
Indische Zee
Voorvallen en Aanmerkingen
(bevat alleen maar beschrijvingen van het weer ter plekke, variërend van zware stormen tot windstilte)
Zeilende van Padang naar Soerabaya langs Sumatra’s westkust April 1874
Voorvallen en Aanmerkingen
12 Verhaalden digter naar de reede tot in 5VD water en begonnen deze dag te
voor de havenmeester, losten verders dagelijks door doch wij
dagelijks stoom boten af en aan kwamen met zieken & gekwetsen
17 verhaal elken weeks op order der havenmeester hadden 5&6 koelies en
de logementhouder zijn vrouw stierf ook, begonnen den 2den April
Rusdag den 4 April 3, man buiten dienst, bedankten den 14e
groote boot in en maakten zeil klaar diepgang voor 35 &
vertrokken naar Soerabaya om aldaar 253000 steenen
Lijnsaad welke schip was afgekeurd later verkocht
Kaptein C vd Zee van de Bastiaan Pot Kaptein van
W Koelte peilden ten 6w P.Muskito NOtO 3/41
etc etc
[een steen is een gewicht, 1steen = 8 pond]
==========
Zwaar donderweer slagregen Kruisten in peilingen
Gingen s’morgens anker op en kwamen ten 3u ten anker in 6 vadem 30 vd ketting
Losten een man naar ’t hospitaal en deden heden zuver klaring
hadden zeer veel oponthoud door de oorlog met Atjehers(?) daar er
is lagen 1000 man in het hospitaal waaronder Piet(?) Brouwer
deinst de cholera woede hier sterk onder de inlanders volk soldaten
the ballasten doch kregen soms in ’t geheel niets & dan was ….Kayengs(?)
de Bootsman ergens ruzie en dronkenschap zetten den 13 de
achter 34 palmen den 19 april kwam de kaptein aan boord om the
te laden voor Tjilatjap uit de Anna Lucretia Kaptein
voor f 25000, the Padang reede lagen de Vier Gebroeders
Rozendaal 20* tm 4* overal dreven van de reede .. 12*** 31* een ligte
ik onze schepen 3 dagen voor ons vertrokken naar Batavia & Soerabaya
[een palm is een lengte maat, kleine palm = 3 cm, grote palm = 9,6 cm]
en dan volgen allerlei weer- en zeemetingen, afgezien van een mededeling: drie man ziek
Mei Zeilende in straat Sunda
de wind ZZO & ZO mooy weer Kwamen ten 9u ten anker in 3 vadem water
23 33 het vuurschip ZZO de volgende morgen 7u kwam de loods a/b J.M.
Alexander 5w ten anker in 8 vadem 4 schepen bij ons de
havenjournaal te Soerabaya vertuijden het schip met 31 vadem onder
10 koelies in dienst losten dagelijks ballast inladen de stuurman was
ziek later den 12e Juny de kaptein zijn vrouw bevallen van een zoon
stierf de kaptein der industrie Pannekoek aan de cholera
aan boord om het schip te kunnen laden later eenige
Zondag de kaptein en maandag de loods a/b wind Oost
[De Industrie was een fregat van de Fa. Smit te Kinderdijk. De kapitein was Willem Frederik Pannekoek, en hij overleed volgens www.roosjeroos.nl op 07-06-1874 te Soerabaja]
Javazee en West gat
Voorvallen en Aanmerkingen
Flaauw en stil een schip mede
Nagenoeg stil opwerkende buiige lucht
aanwakkerende en donderweer looden 4,5,26 14 water
17 mei PV Herman?? den 6e ten anker donderweer & stortregen sterke westelijke
stroom, wind zuidelijk konden niets opwerken
Stijfe koelte & donderweer wind Z&O gingen vroeg onderzeil 3 man zieke
Zeer ongestadig kruisten in gezigt van het land veel schepen
PV ten anker in 7 vd water harde weste stroom den volgende morgen
vroeg onderzeil veel schepen ligte koelte Oost & OZO
DW Bauran eiland NW 1/2 W +/- 4 1/2 mijl 1 man ziek frische aanwakker
koelte hieuwen het anker op en zeilden naar Soerabaya ???? den
Bastiaan Pot bleef buiten leggen omreden hij geen loods hat
namen de docter van ’t wachtschip in dienst voor f 16 per maand
voornoemd schip 2e stuurman s matroos in ’t hospitaal later de kaptein
welke den 16e overleed den 17e stierf de vrouw eenige dagen vroeger
het laden der steenen ging zeer langzaam hadden 10 tonnen
ijzerwerk, & voor koffy zakken & regalen voor de NM
& West diepgang 46 palmens gingen 22 Juny onder zeil
In bovenstaand fragment meldt Jan Rinse Brouwer dus terloops het overlijden van zijn vrouw, Maria Elisabeth Cresia Vellekamp: “den 17e stierf de vrouw”. Het overlijden van het pasgeboren kind wordt nergens genoemd.
Uit de familie overlevering is wat meer bekend:
Tot Soer. ging alles goed. Ze huurden een huisje, daar werd een jongetje geboren. Maria Cresia kreeg prompt cholera, stierf en in dezelfde kist werd het een dag later gestorven kindje begraven. Van dit kindje is de geboorte/overlijdensacte bewaard gebleven; in 1874. (aldus Jan Rinse Wartena)
Het Journaal vervolgt
Junij Zeilende in Straat Madura en Baly Julij en Indische Zee naar Tjilatjap 1874
6 Juli
Sloegen de zeilen af & spanden de tenten en losten den 7denJ
Losten 245000 per dag soms meer ook wel niets dat gaat hier zoo
Den 16e de eerste Koffy 600 balen omreden er nog een
maar drie praauwen wij hadden dagelijks 6 koelies
den 13e Augustus kregen wij de laatste lading the zamen
achter 51,5 voor 46,5 palmen de Rotterdam Kaptein
voor ons vertrekken naar Batavia de laatste
Batjang [rijst] aan boord waarna wij met de eb afdreven
tot het fort in ’t ZO1/2Z gingen den volgende
de Loods van boord de vuurtoren W/Zden
Voorvallen en Aanmerkingen
8e de loods van boord
anker de uiterton Oost en 4 vd staken 25 vd ketting 7e anker op
Soms stijfe soms flaauwe koelte 7u ’s avonds het vuur verloren W3/4N
Stijfe bramzeels koelte soms flaauw
etc etc
Enfin, de terugreis vangt aan en de overige Voorvallen en Aanmerkingen gaan over het weer, onderhoudswerkzaamheden aan het schip en passerende schepen.
Het Journaal eindigt als volgt:
Bennen 4 dec te Amsterdam bedankte de 2de Stuurman & jongens
de 1ste Stuurman bedankt
J.R.Brouwer
Links
– VOC site Handig voor achtergrond informatie en zeemansjargon