Een overgrootmoeder van mijn vader heette Aurelia van Gurkom. Zij was mogelijk vernoemd via twee lijnen:
(1) vernoemd naar haar oma van vaders kant: Aukje van Boerum. Aukje van Boerum was getrouwd met Petrus van Gurkom en
(2) zijn moeder heette Aurelia Atsma: haar overgrootmoeder.
De achternaam “van Gurkom” was interessant om te onderzoeken in verband met het wonderlijke beroep dat de mannen in die familie generaties lang uitoefenden.
Aurelia van Gurkom (zij was zuster van een tweelingbroer Petrus)
Roepnaam: Aukje, geb. 10 aug 1813 Holwerd, doop religie: NH, ovl. 2 april 1903 te Amsterdam. Dochter van Willem Theodorus van Gurkom en Neeltje Symons Schaap
zij trouwde, 17 jaar oud, op 21-04-1831 te Nes, met
Rinze Jans BROUWER, buitenvaarder, scheepsmakelaar, scheepsbevrachter, geboren op 26-11-1806 te Nes, gedoopt (doopsgezind) op 14-02-1830 te Nes, overleden op 14-03-1888 te Leeuwarden op 81-jarige leeftijd.
De genealogie van de naam van Gurkom is heel ver uitgezocht. Wim en Joke van Gorcum vonden als oudste voorvader Hans Gercken, scherprechter te Neheim, Duitsland. Die meneer leefde omstreeks 1650.
Zijn zoon, Philips Geercken, was ook scherprechter: te Zutphen van 1658 tot 1670, waarnemend scherprechter te Deventer in 1669 en scherprechter te Groningen van 1670 tot 1688, en zo ging dat maar door van vader op zoon.
De naam Gercken is “vernederlandst”: een zoon van Philips zou hem opvolgen in Zutphen: Dirk Theodorus Philippus Gorcum, ged. te Zutphen op 1 jul 1659, ovl. (ongeveer 66 jaar oud) te Leeuwarden op 14 apr 1726. Dirk Theodorus Philippus Gorcum was Scherprechter te Groningen van 1688 tot 1694, Scherprechter te Leeuwarden van 1702 tot 1726. De naam is meerdere malen verbasterd: van Gurcom, van Gurkom, van Gorkum van Gurkum etc. Zo werd onze voorouder Aurelia (Aukje) van GURKOM genoemd, en zij stamt rechtstreeks af van Hans Gercken.
Toen ik me een beetje verdiepte in de beulenwereld ontdekte ik drie interessante zaken: Het ging van vader op zoon, ze trouwden met elkaar en ze hadden neveninkomsten.
1. Om te beginnen bij “van vader op zoon”, dat lijkt me bij een scherprechter of beul een wonderlijke aangelegenheid. Bij een timmerman kan ik het me voorstellen: zoonlief scharrelt door de werkplaats en groeit op tussen de houtkrullen en leert als het ware spelenderwijs het ambacht van zijn pa. Maar hoe gaat dat bij een beul?
2. Beulen families waren nogal verbonden met elkaar door huwelijken. Een beul was in zijn stad niet altijd een geliefd persoon. Ik denk dat zijn medeburgers hem een beetje eng vonden, en dat bracht een soort sociaal isolement met zich mee. Toch werd hij door de overheid betaald en zelfs voorzien van een dienstwoning, want iemand moest het vuile werk doen. En vuil was het.
Ouders die een huwbare dochter hadden lieten die niet graag trouwen met een zoon van de beul. Dus zochten scherprechters voor hun kinderen een huwelijkskandidaat bij een beul in een andere stad. Ook in onze voorouderlijke lijn komt dat voor (van Gurkom x Atsma; van Gurkom x Schneider). En een zoon van een beul? Wat voor keus had hij, anders dan zijn vader op te volgen? Voor een beulszoon viel het niet mee om ander werk te vinden.
3. Beulen hadden bijverdiensten. Door hun kennis van de anatomie konden ze veel kapot maken maar ook heel maken. Aderlaten en botten “zetten”. Zo werden hun beroepen ook wel beenzetter, chirurgijn, ledezetter, renoueur etc. Immers: een beul deed veel meer dan iemand de kop afhakken. Vaak werden mensen niet ter dood veroordeeld maar kregen ze een lijfstraf, of ze moesten gefolterd worden om ze tot een bekentenis te brengen. Dat hoorde ook allemaal bij het beulsambacht, en de fijne kneepjes van zo’n ambacht vereiste veel kennis van het menselijk lichaam en ook vaardigheid in het hanteren van een grote variatie aan gereedschappen. Ook kwam het voor dat een scherprechter iemand moest geselen en dan na afloop werd aan de veroordeelde voor een paar stuivers een zalfje verkocht om de wonden te behandelen.
De vader van Aukje van Gurkom was, zoals gezegd, Willem Theodorus van Gurkom. Hij was geboren op 14 nov 1785 te Leeuwarden (doop 07 dec 1785 Leeuwarden religie: NH), als derde kind van Petrus van Gurkom en Aukje van Boerum.
Willem was blijkbaar een slimme jongen, want hij ging naar de Latijnse School, zeg maar Gymnasium, in Leeuwarden. Hij wordt in een advertentie in de Leeuwarder Courant een “in vorderingen en gedrag zeer uitmuntende leerling” genoemd. De oratie die hij houdt bij het afscheid van de school in 1803 heeft als titel “in Laudem Justi Vondelii” (tot lof van Joost van Vondel).
Na zijn opleiding aan de Latijnse school ging hij, wat wij zouden noemen, medicijnen studeren, in Franeker, al stond die opleiding natuurlijk nog volledig in de kinderschoenen. Die studie voltooide hij in april 1809 met een Thesis “pro gradu doctoratus”.
Een jaar later trouwde hij, inmiddels 25 jaar oud op 8 juli 1810 te Holwerd met Neeltje Symons Schaap (geb. 27 april 1794 te Ferwerd ovl. 03 mei 1855 te Leeuwarden).
Volgens bovenstaande tekst vestigde Willem Theodorus van Gurkom zich in 1819 in Leeuwarden, maar hij woonde eigenlijk in Holwerd. Hij nam daar een jaar later een apotheek over van een collega, Dirk Stelwagen, die chirurgijn was te Nes (Ameland):
Willem Theodorus van Gurkom.
1820 Holwerd, notaris B. Ypma.
Koopakte.
Betreft de verkoop van een apotheek, koopsom fl. 700.
– Dirk Stelwagen te Holwerd, verkoper.
– Willem Theodorus van Gurkom te Holwerd, koper.
Bron: Toegangsnr. : 26.
In 1820 overleed de zuster van Willem Theodorus: Anna Catharina van Gurkom. In de memorie van successie die werd opgemaakt door de notaris in Leeuwarden wordt Willem Theodorus genoemd als apotheker te Ternaard. Dat ligt een paar kilometer oost van Holwerd.
Daar, in Holwerd, werden in 1813 zijn twee kinderen geboren, de tweelingen Aukje en Petrus, en daar had hij zijn praktijk als Medicinae Doctor.
De chirurgijn/heelmeester op het platteland was een man met een relatief eenvoudige opleiding tot geneesheer. Niet zelden in de praktijk aangeleerd, met de mogelijkheid om in Leeuwarden een proeve van bekwaamheid af te leggen, om daarmee te bewijzen, dat hij voldoende geleerd had om met recht de titel “Heelmeester” te voeren. Wilde hij verder studeren, dan kon hij heelmeester ten plattelande worden en daarbij nog de papieren voor vroedmeester halen.
Mikte hij op een hogere opleiding, dan kon er ook op de Universiteit van Franeker gestudeerd worden voor Medicinae Doctor. Een titel die vooral in de steden werd gevraagd.
Dertien jaar na de geboorte van zijn kinderen werd hij benoemd tot Officier van Gezondheid der 2e klasse bestemd voor de dienst in Oost Indië. Hij was toen al officier de 3e klasse dus blijkbaar was hij al enige tijd in dienst, en waarschijnlijk opgeleid in Utrecht. In dat jaar, in 1826, werd hij vermoedelijk uitgezonden, en hij zou niet meer terugkeren. Hij overleed, 48 jaar oud, op 15 april 1834 te Weltevreden (Java).
In de memories van successie in Tresoar vond ik een tekst die me verwonderde. Er staat dat Willem Theodorus van Gurkom
“overleed op 15 april 1834 voorheen geneesheer te Holwerd; overleden te Weltevreden (Java); erfgenamen zijn Anke (vrouw van Rinze Jans Brouwer, schipper Nes/AME) en afwezige Petrus van Gurkom, zeeman Nes. Er behoorde geen onroerend goed tot de nalatenschap”
Het wonderlijke hieraan is natuurlijk dat zijn vrouw niet genoemd wordt: Neeltje Symons Schaap (ovl. 03 mei 1855 Leeuwarden). Alleen zijn kinderen erven; die zijn dan 20 jaar oud (Aukje is dan al getrouwd en haar broer Petrus zwerft ergens op zee). 
Had Willem een verstoorde relatie met Neeltje? Ging hij daarom naar Java?
Neeltje woonde na het overlijden van haar man tot aan haar dood bij haar dochter Aukje in huis.
Zij staat in het bevolkingsregister genoteerd als bewoner van het huis Zuidvliet nummer 57, vanaf 1836. In de bewonerslijst staat het hele gezin genoteerd van Rinse en Aukje, benevens Neeltje Schaap en ene Marius Simon. In totaal 16 personen.
Wie was deze meneer Simon?
Hij blijkt een gepensioneerd Ritmeester der Kurassiers te zijn. Zijn volledige naam was Marius Joachim Moesberg Simon. Marius was geboren op 10 januari 1796 te Leeuwarden, gehuwd op 12 april 1830 te Zutphen, met Gerardina Henriëtte Johanna Op Ten Noort. Zij was overleden op 20 mei 1834 te Arnhem. Marius was toen 38 jaar oud. Had hij wellicht een nieuwe liefde gevonden bij Neeltje? Immers ook haar echtgenoot overleed in 1834 en zij was toen ook 38 jaar oud. Nergens vond ik van Neeltje of Marius een ander huwelijk, en ze woonden wel beide tot hun dood (Marius overleed, 55 jaar oud, op 29 Mei 1851) in hetzelfde huis.
Aan het eind van zijn leven was Willem Theodorus dus van beroep “Chirurgijn bij de Koloniale troepen te Batavia in Nederlands Indië, Officier van gezondheid op het eiland”.
Chirurgijn, dat klinkt heel gewichtig en eigenlijk vrij normaal in onze oren maar hij had die kennis om te beginnen van zijn voorvaderen, en die konden ook iets dergelijks, maar zij waren opgeleid als scherprechter, en zo kwam hij aanvankelijk aan zijn anatomische kennis.
Groot nederduitsch en fransch woordenboek
Petrus van Gurkom, zn. van Dirk Theodorus van Gorcum (Vh) (Mr. scherprechter) en Aurelia Atsma, ged. te Leeuwarden op 12 okt 1759, assistent scherprechter, Lid Fraterniteit te Leeuwarden in 1786, Burger geworden te Leeuwarden op 27 jan 1786, Lid Volkssociëteit te Leeuwarden in 1795, woont Tweebaksmarkt o.z.B. 214 bij Volkstelling te Leeuwarden in 1808, renoueur, ledesetter te Leeuwarden in 1845 (meer over Petrus)
Dus tja de doodstraf werd afgeschaft (1870) en lijfstraffen ook dus wat moest zo’n nazaat van een beul dan gaan doen….Dan werd hij dus iets medisch zoals chirurgijn, een eerzaam beroep en bovendien kwamen de families van de scherprechters uit hun sociaal isolement. Uit zo’n nest kwam Aukje van Gurkom dus en zo kon een meisje uit een beulenfamilie nu rustig trouwen met een Brouwer.
===============
Links:
Scherprechters in de Nederlanden
Begrafenis Christiaan van Gurkom 1755 (overgrootvader van Willem Theodorus)
